Hơn 200 năm trước, ở Bãi Trữ có cụ Vũ Đình Huấn nổi lên chiêu tập binh mã, lập nên phòng tuyến sông Gián Khẩu ngăn chặn quân Thanh. Khi Quang Trung - Nguyễn Huệ thần tốc ra Bắc theo con đường Thiên lý mã, sau dân làng gọi là đường cái Tây Sơn, chính Vũ Đình Huấn mang quân phối hợp, ông dùng đỉnh núi Chùa làm viễn vọng đài, chỉ huy quân lính đánh tan quân Thanh ở đồn Gián Khẩu, ông được Quang Trung phong Đô Đốc.

     Năm 1952, anh du kích Đinh Thế Thư đứng trên đỉnh núi Chùa dùng loa nghi binh đánh tan trận càn của quân Pháp. Những năm chống Mỹ, đỉnh núi Chùa lại là vọng gác phòng không của dân quân, theo dõi máy bay Mỹ, báo động, báo yên cho dân làng. Hang Miếu Nội được công binh mở rộng thành một hội trường có sức chứa mấy trăm người, cũng tại nơi đây các đoàn Văn công về biểu diễn phục vụ dân làng rất nhiều lần.

     Người dân Trung Trữ còn kể cho nhau nghe về những lần hổ gấu về núi, lấy làm lạ? Ở một làng quê, giữa miền đồng bằng Bắc Bộ, đồng chiêm trũng, khoảng 40 - 50 năm lại có một lần hổ về làng, gần đây nhất là vào ngày 17/10/1968, một con hổ về trú trong hang núi Chùa, du kích bao vây tiêu diệt, xác nó nặng 247kg, dài 2,5m được treo trên cành cây gạo để cả làng được tận mắt nhìn.. Bộ da nhồi lông đặt ở Đình, nhưng tiếc thay, sau này kẻ vô lương nào đã trộm mất.

     Bất chợt, tôi nhìn lên đỉnh núi Chùa thấy rõ hình một con hổ đang vươn mình trên đỉnh núi lồng lộng cao xanh, trăng tròn vành vạnh, lung linh sáng núi Chùa, ôi Vầng trăng làng Trữ. Cũng như bao làng quê Việt Nam, làng Trung Trữ được làm nên và nhận diện bởi ao làng, sân đình, cây đa, bến nước, với bao truyền thống hào hùng và những tập tục thành văn hoặc bất thành văn, những câu chuyện truyền miệng từ đời này sang đời khác để nhớ, để thương, để da diết về một cái tên làng, Làng Trung Trữ…

(Núi Chùa)

(Hang miếu nội)

(Hồ bán nguyệt trước cửa Đình Trung Trữ)

(Bài và ảnh do Ngô Hùng lược và trích từ Vầng trăng làng Trữ - tập 1)